ازبکستان، یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان است. شاید یکی از دلایلش آن باشد که این کشور چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان را در اختیار دارد و سالانه ۸۰ تن طلا از معادن آن استخراج می‌کند؛ که از این حیث در دنیا هفتم است. همچنین ازبکستان از لحاظ ذخایر مس در جهان دهم و ذخایر اورانیوم آن دوازدهم است. با توجه به این شواهد می‌توان نتیجه گرفت که تعداد سرمایه‌داران و ثروتمندان ازبکستان بسیار زیاد باشد.

اُلیگارش‌های ازبک؛ ثروتمندان پنهان

اُلیگارش‌های ازبک که از ثروتمندترین افراد جهان به شمار می‌روند و معمولاً به‌عنوان تاجر در سایر کشورها فعالیت می‌کنند؛ همیشه توانسته‌اند این ثروت خود را از دید عموم مردم پنهان نگه دارند و عملاً هیچ‌گونه اطلاعاتی در مورد دارایی و زندگی شخصی‌شان بروز نمی‌دهند. اگر کوچک‌ترین چیزی هم از آنان در رسانه‌ها منتشر شود، کامل نیست و ممکن است شبهاتی وجود داشته باشد.

نظرات مختلف درباره ثروتمندان ازبک

کامل الدین ربیموف؛ تحلیلگر ازبک

اما کامل الدین ربیموف، تحلیلگر ازبک که ساکن پاریس فرانسه است اذعان کرده که در سال ۲۰۱۲ طبق گزارش وب‌سایت World Ultra Wealth، هشتاد میلیونر در ازبکستان حضور دارند. خبرنگار این گزارش درباره میزان کل دارایی آن‌ها چنین عنوان کرده که:

“با توجه به این گزارش، میزان دارایی هر یک از آن‌ها به بیش از سی میلیون دلار می‌رسد که اگر مجموع ثروت این هشتاد نفر را محاسبه کنیم، به رقم بسیار عظیم ۱۲ میلیارد دلار خواهیم رسید. اما من نتوانستم تشخیص دهم که این ارقام برچه اساسی و طبق چه مقیاسی اندازه‌گیری شده‌اند.”

او در ادامه نیز بیان کرده است که؛ الیگارش‌های اصلی در ازبکستان در واقع همان مقامات دولتی و کارکنان و زیردستان آن‌ها هستند.

چرا که در این کشور، قدرت سیاسی و تجارت، بسیار درهم‌تنیده شده‌اند. در نتیجه تجارت، به‌ویژه تجارت‌های کلان، نمی‌توانند مستقل از دولت باشد و باور آن‌ها جدا از یکدیگر برای مردم ازبکستان کمی دشوار است.

به گفته این تحلیلگر اکثر افراد ثروتمند در ازبکستان در انواع فساد از جمله فسادهای اخلاقی و مالی دست دارند؛ بنابراین ثروت خود را نمی‌توانند افشا کنند.

چنانچه مقامات عالی در ازبکستان میزان دارایی و ثروت خود را آشکار کنند، توجه تمام رسانه‌های داخلی و خارجی به آن‌ها جلب می‌شود. بر اساس فرهنگ سیاسی موجود در این کشور، مقامات سیاسی باید ثروت خود را پنهان کنند تا بتوانند شانس ماندگاری خود در جایگاه شغلی‌شان را بالا ببرند و به مدت طولانی‌تری در منصب خود ریاست کنند.

همچنین این خبرنگار ابراز عقیده کرد که قشربندی اجتماعی در ازبکستان در بین ثروتمندان هم وجود دارد؛ یعنی در بین این هشتاد نفر، چندین میلیاردر وجود دارد که مجموع ثروت میلیونرهای حاضر در این لیست، بسیار کمتر از آنها است.

بوتیر حسینوف، دادستان سابق ازبکستان

یکی دیگر از کسانی که توانست اطلاعات محرمانه تعدادی از این میلیونرهای ازبک را افشا کند، بوتیر حسینوف، دادستان سابق ازبکستان است که در مورد اختلاس میلیون‌ها دلار از بودجه عمومی این کشور در تاشکند تحقیق می‌کرد.

او معتقد است: “میلیونرهای پنهان زیادی در ازبکستان وجود دارد و بسیاری از این افراد ثروتمند، مالیات بر دارایی خود نپرداخته‌اند و شاید دلیل این پنهان‌کاری‌ها همین باشد.”

بوتیر حسینوف مدعی شده که الیگارش‌های ازبک برای فرار مالیاتی، تمام قراردادهای مالی و فعالیت‌های تجاری خود را در خارج از کشور صورت می‌دهند و مبالغ این قراردادها را بر اساس قیمت ارزهای خارجی مثل یورو و دلار تعیین می‌کنند. به‌عنوان‌مثال به خریداران و شرکای تجاری‌شان پیشنهاد می‌دهند که این پول‌ها را به‌حساب انگلستان و یا دبی شرکت، منتقل کنند.

دادستان سابق ازبکستان می‌گوید: “ازبکستان هنوز یک سازمان خاص برای تحقیق در مورد افرادی که از طریق فروش مواد مخدر و مافیای این کشور سود می‌برند، ندارد.”

گلنارا کریموف؛ یکی از ثروتمندترین افراد ازبکستان

گلنارا کریموف یکی از ثروتمندترین افراد ازبکستان که در این لیست هم حضور دارد است می‌گوید: “ازبکستان دومین کشور از لحاظ میلیاردر بزرگ در آسیای مرکزی است.”

از نظر او ثروتمندترین خانواده در منطقه آسیای مرکزی، خانواده نورسلطان نظربایف (رئیس‌جمهور قزاقستان) بوده و دومین خانواده نیز، خاندان کریموف در ازبکستان است.

رئیس‌جمهور اسلام کریموف

رئیس‌جمهور اسلام کریموف در سخنرانی در جلسه کابینه در ژانویه سال ۲۰۱۲ گفت که “مردم ازبکستان نه خیلی ثروتمند و نه خیلی فقیر هستند، حدود ۱۰ سال پیش‌درآمد ثروتمندان در ازبکستان نزدیک به ۲۰ درصد بیشتر از درآمد افراد فقیر بود، اما امروزه این تفاوت به کمتر از 8 درصد رسیده است.”

استقلال ازبکستان از شوروی سابق

عده‌ی کثیری از سیاست‌مداران داخلی و خارجی معتقدند که از زمان اعلام استقلال ازبکستان از شوروی سابق، فرصت جدی برای تجارت و ثروتمند شدن قانونی وجود نداشته است. یعنی این که بسیاری از اقدامات پول‌ساز در ازبکستان غیرقانونی به‌حساب می‌آیند و فشار مقامات قضایی و همچنین قوانین سخت‌گیرانه منجر به تعلیق بازرگانان ازبکستانی و همچنین خارجی شده است.

مشکلات ناشی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که در سال ۱۹۹۱ رخ داد، تعدادی از شرکت‌های مشهور جهانی را که ازبکستان را به‌عنوان یک نقطه عطف برای تجارت در منطقه آسیای مرکزی، می‌دانستند، مجبور کرد تا در نهایت قزاقستان را به این عنوان انتخاب کنند.

اما بااین‌حال روزبه‌روز به تعداد میلیونرها و میلیاردرهای ازبک افزوده می‌شود. در سال‌های اخیر خبرنگاران، علی‌رغم تلاش‌های بسیار، موفق به شناسایی دقیق آن‌ها نشده‌اند.

میلیونرهای ازبکستانی

تنها اطلاعات موجود از این افراد مربوط به سال ۲۰۱۲ می‌شود، هنگامی که خبرگزاری ساندی تایمز (sunday times) که در اصل متعلق به بریتانیاست، فهرستی از ثروتمندترین افراد این کشور را منتشر کرد. طبق این فهرست تمام کسانی که به‌عنوان میلیونر ازبکستانی شناخته می‌شوند در این کشور سکونت ندارند و به‌نوعی مهاجرت کرده‌اند.

این لیست به دلیل دقیق نبودن اطلاعات مالی ازبک‌ها، به ترتیبِ میزان دارایی آن‌ها نیست؛ بلکه با تکیه بر اطلاعات خبرنگاران و تحلیل‌گرهای سیاسی – اقتصادی ازبک و مردم این کشور از ثروت این افراد، ساخته شده است. ما در این مقاله سعی کردیم تا حد امکان اطلاعات شخصی و میزان دارایی و ثروت اشخاص حاضر در این لیست را به‌روزرسانی کنیم.

۱) علیشیر عثمانوف (alisher usmanov):

علیشیر عثمانوف

یکی از معروف‌ترین ومتملک‌ترین اعضای این فهرست، علیشیر عثمانوف، تاجر ۶۸ ساله‌ی ازبکستانی است. حیطه فعالیت او بیشتر در رابطه با خرید سهام در معادن فولاد و همچنین سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تولید محصولات دیجیتالی – مخابراتی همچون شیائومی و فیسبوک است. ثروت او، در سال جاری (2023) چیزی حدود ۱۶.۳ میلیارد دلار تخمین زده شده است. تا سال گذشته او در رتبه ۹۹ ثروتمندترین افراد جهان قرار داشت. همچنین طبق گفته سایت فوربس، او در سال ۲۰۱۶ توانسته رتبه ۵۸ از قدرتمندترین مردان جهان را به دست بیاورد.

فعالیت‌های علیشیر عثمانوف

شرکت معدن متالواینست

بزرگ‌ترین سهام علیشیر عثمانوف، سهام او در شرکتی به نام معدن متالواینست است که مؤسس و مدیر اصلی آن خود اوست. این شرکت محصولاتی بر پایه سنگ‌آهن و فولاد تولید و استخراج می‌کند. یکی دیگر از فعالیت‌های متالواینست، استخراج فلزات گران‌بها برای شرکت گازپروم است. ریاست گازپروم اونوست هلدینگ، یکی از مؤسسات تابع شرکت دولتی گازپروم، از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ متعلق به خود عثمانوف بود.

فیسبوک و شرکت مخابراتی مگا فون

همچنین عثمانوف یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران شرکت فیسبوک نیز بود؛ او در سال ۲۰۰۲ توانست در کشور روسیه یک شرکت مخابراتی مستقل به نام مگا فون را تأسیس کند. مگا فون دومین شرکت بزرگ مخابراتی روسیه محسوب می‌شود. خدمات این شرکت، در زمینه خطوط تلفن ثابت، شبکه تلفن همراه، اینترنت و پهنای باند است. مالکیت انتشارات کمرسانت نیز بر عهده عثمانوف است که از این طریق، کنترل تعداد زیادی روزنامه و شرکت انتشاراتیِ دیگر را در اختیار دارد.

سهام باشگاه آرسنال

علیشیر عثمانوف در زمینه‌های ورزشی نیز فعالیت‌های قابل‌توجهی دارد؛ از جمله خرید سهام باشگاه آرسنال انگلیس که در سال ۲۰۱۸ مجبور شد سی درصد از کل سهامش را به قیمت ۷۰۰ میلیون دلار بفروشد. او به‌غیر از باشگاه آرسنال، توانسته با شرکت خود یعنی متالواینست اسپانسرینگ یا حمایت مالی باشگاه فوتبال دینامو مسکو را برعهده بگیرد.

اوایل جوانی

عثمانوف، در اوایل جوانی اولین ثروت خود را با تولید کیسه‌های پلاستیکی به دست آورد. در آن زمان، شوروی با کمبود این وسیله روبه‌رو بود و مردم مجبور بودند برای استفاده، چندین بار آن‌ها را بشویند.

او علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های کلان و تجارت‌های پرسود، دستی در کارهای خیر نیز دارد. او در سال ۲۰۰۶ یک بنیاد خیریه علم و هنر و ورزش با ارزش بیش از ۲.۶ میلیون تأسیس کرد. اهداف این بنیاد خیریه، مراقبت‌های بهداشتی و روانی و آموزش‌های کاربردی برای عموم افراد است.

۲) سلیم عبدوالیف (Salim Abduvaliev):

سلیم عبدوالیف

سلیم عبدوالیف یک تاجر بزرگ و بانفوذ ازبک و معاون فعلی کمیته ملی المپیک جمهوری ازبکستان است. شهرت و محبوبیت او بیشتر به‌خاطر فعالیت‌های ورزشی و قهرمانی‌هایی است که در رشته کشتی به دست آورده است. او توانسته قهرمان پنج دوره رقابت‌های کشتی آزاد در ازبکستان شود.

سلیم در سال ۱۹۵۰ در روستای تشلک از توابع شهر فرغانه به دنیا آمده است و خود را یک ازبک می‌نامد، اما عده‌ای از مردم ازبکستان معتقدند که پدر سلیم قرقیزبای عبدالوالیف یک قرقیز بوده چرا که مشخص است که نام خانوادگی آن‌ها ریشه قرقیزی دارد. خود نام قرقیزبای یک نام بسیار غیرمعمول برای یک ازبک است.

پس از ورزش حرفه‌ای

سلیم عبدوالیف پس از کنار گذاشتن ورزش حرفه‌ای به تجارت روی آورد، و توانست به‌عنوان راننده کامیون مشغول به کار شود. در دهه ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ او شریک میخائیل چرنی در تجارت آلومینیوم شد و از مشارکت آناتولی بایکوف در انتخابات کراسنویارسک حمایت مالی کرد. وی با وجود تمام مشغله‌های کاری توانست تحصیلات خود را به اتمام برساند؛ او در سال ۲۰۰۶ از پایان‌نامه خود برای کاندیدای علوم اقتصادی با موضوع “مدیریت توسعه اجتماعی و اقتصادی شهرداری‌ها و گرایش تعمیم تجربه روسیه و جمهوری ازبکستان” دفاع کرد.

عبدوالیف در اذهان عمومی، یکی از افراد بانفوذ ازبکستان به همراه برادران راخیموف به شمار می‌رود و در منابع غیررسمی جزو ثروتمندترین افراد ازبکستان است اما هیچگاه میزان درآمد و سرمایه خود را علنی نکرده است. یکی از شواهد موجود برای اثبات این موضوع، این است که بیش از ده سال تمام بودجه برای توسعه زیرساخت‌ها و همچنین اسپانسرینگ (حمایت مالی) تیم‌های کشتی کودکان و نوجوان را تأمین کرده است.

مافیای ازبکستان

او همچنین به این واقعیت نسبت داده می‌شود که یکی از اعضای مافیای ازبکستان با مشارکت مافیای قفقاز است. اما خبرگزاری‌ها از انتشار این خبر سرباز زدند که پیش‌بینی می‌شود توسط این مافیا تهدید شده‌اند. این خبر شامل اطلاعات محرمانه‌ای بود که ثابت می‌کرد این سلیم عبدوالیف بود که در اوایل دهه ۱۹۹۰ مافیای قفقاز را از ازبکستان بدون هیچ دردسر و جنگ و خونریزی خارج کرد.

۳) خاندان کریموف:

۱.اسلام کریموف:

اسلام کریموف

اولین رئیس‌جمهور تاریخ ازبکستان که در سال ۱۹۳۸ در سمرقند به دنیا آمد. ابتدا در مدارس دولتی ازبکستان تحصیل کرد. سپس برای اخذ مدرک مهندسی‌اش به دانشکده پلی‌تکنیک در آسیای مرکزی رفت. همچنین مدرک اقتصاد خود را از مؤسسه اقتصاد ملی تاشکند دریافت کرده و سپس به عضویت هیئت‌علمی آن در آمد.

عناوین شغلی اسلام کریموف

کریموف در عناوین شغلی گوناگونی مشغول به کار بود.

برای مثال از حدود سال ۱۹۶۱ در شرکت‌های مهندسی هواپیما و سپس به‌عنوان متخصص ارشد در دفاتر برنامه‌ریزی دولتی مشغول بود. وی بعد از ۵ سال معاون اول دفتر برنامه‌ریزی کشور شد.

در سال ۱۹۸۹ دبیر اول حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی شد. اسلام در سال ۱۹۹۰ رئیس‌جمهوری نظام سوسیالیستی در ازبکستان را بر عهده گرفت.

اولین رئیس‌جمهور تاریخ ازبکستان

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۰، او ازبکستان را به‌عنوان یک کشور مستقل به جهان معرفی کرد. کریموف در تاریخ ۲۹ دسامبر ۱۹۹۰، طی یک انتخابات سراسری، توانست بیش از ۸۶ درصد آرا را به دست آورد و اولین رئیس‌جمهور این کشور لقب گرفت. عده‌ای نیز نتیجه‌ی این انتخابات را نپذیرفتند و مدعی شدند که در آن تقلب صورت‌گرفته است.

ولی کریموف در سال ۱۹۹۵، بدون توجه به نظر آن‌ها، دوره ریاست خود را تا سال ۲۰۰۰ تمدید کرد. پس از آن نیز در دو مرحله دیگر، به شکل خودسرانه، خود را رئیس‌جمهور ازبکستان معرفی کرد. اکثر ازبک‌ها از او به‌عنوان یک دیکتاتور تمام‌عیار در سیاست می‌شناسند. او حتی مسئول مجوز دادن به نقض حقوق بشر در ازبکستان مانند کشتار آند در سال ۲۰۰۵ است.

او در مسائل کاری نیز خانواده خود را به کار گرفته و برای هر یک از آن‌ها نقشی در سیستم مالی – اقتصادی در نظر داشت. همسر او تاتیانا اکبروف کریموف یک اقتصاددان ازبک است. آنها دو دختر به نام‌های گلنارا کریموف و لاله کریموف و سه نوه دارند.

اسلام کریموف در سال ۲۰۱۶ ثروتی به‌اندازه ۱ میلیارد دلار برای خود اندوخته بود که با مرگش در همان سال، همه این ثروت به خانواده‌اش رسید.

۲.گلنارا کریموف:

گلنارا کریموف

گلنارا کریموف دختر بزرگ رئیس‌جمهور سابق ازبکستان (اسلام کریموف) است. او پس از مرگ پدرش امید داشت تا بتواند جایگزین او در مقام رئیس‌جمهور باشد اما شوکت میرزایف آرزوهای او را نقش‌برآب کرد. نظرات مردم و رسانه‌ها درباره او بسیار متفاوت‌ است. عده‌ای او را به‌عنوان دزد اموال ملی می‌شناسند و عده‌ای نیز از استقلال و خیرخواهی او به وجد می‌آیند.

فعالیت‌های گلنارا کریموف

وی از معدود زنان آسیای مرکزی است که توانسته نام خود را در میان ثروتمندترین‌های این منطقه ثبت کند. حیطه فعالیت‌های او بسیار گسترده است؛ برای مثال او در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، هنری، تجارت و بازرگانی، و همچنین طراحی جواهرات فعالیت می‌کند. او از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ سفیر ازبکستان در دفتر سازمان ملل در ژنو بود. هم‌زمان در سال ۲۰۱۰ توانست ریاست سفارت ازبکستان در اسپانیا را نیز بر عهده بگیرد.

برای انجام فعالیت‌های هنری نیز نام مستعار گوگوشا را برای خود برگزیده بود. او طی سال‌های فعالیتش مشاغل مختلفی داشت. ریاست شورای سرپرستی بنیاد همایش فرهنگ و هنر ازبکستان و تأسیس مارک پوشاک و جواهرات گلی از مجموعه فعالیت‌های هنری او بود.

اسناد ویکی‌لیکس، نشان می‌دهند که گلنارا کریموف به‌عنوان یک چهره‌ی منفور در ازبکستان شناخته می‌شود؛ چراکه ثروت خود را با تهدید و زور و از طریق تجارت‌های سودآور به دست آورده است. در این مجله آمده که مردم ازبکستان او را با نام علیا مخدره دزد صدا می‌زدند.

شاهزاده شرق

دختر اسلام کریموف، در میان جامعه متملکان ازبک، با لقب شاهزاده شرق شناخته می‌شود. رسانه‌های ازبک نیز همیشه در تلاش بودند تا هر حرکت گلنارا را در رسانه‌ها بزرگ جلوه دهند و تحت عنوان «ستاره‌ای درخشان» به خورد ازبک‌ها بدهند، درحالی‌که در این بین او سعی داشت از ثروت استفاده کند تا شهرت و موفقیت خود را در خارج از کشور نیز بخرد. به‌عنوان‌مثال او یک‌بار به مجله «بیلبورد»، هزینه هنگفتی پرداخت کرد تا عکس او را روی جلد یکی از شماره‌های خود منتشر کند. اما گوگوشای موسیقی ازبکستان با وجود هزینه‌های بسیار و تمام تلاش‌هایش نتوانست در خارج از کشورش به شهرتی که دلش می‌خواست برسد.

گلنارا در دانشگاه هاروارد تحصیل کرد و دوره‌های طراحی طلاسازی را در آمریکا به پایان رساند. پس از بازگشت از آمریکا نیز، فروشگاه‌های زنجیره‌ای فروش جواهرات و زیورآلات گلی (Guli) را تأسیس کرد و در مدت کوتاهی به ثروتی کلان دست‌ یافت. او در سال ۲۰۰۸ توانست به‌عنوان زن نمونه و زن سال ازبکستان انتخاب شود.

فساد مالی

مردم ازبکستان گلنارا کریموف را به استفاده از خشونت و فساد مالی به‌منظور سرقت میلیاردها دلار از صندوق‌های کشور فقیر خود متهم کرده‌اند.

فعالیت هنری گلنارا پس از دستور پدرش برای دستگیری وی متوقف شد.

در ۲۸ ژوئیه سال ۲۰۱۷، رئیس‌دفتر دادستانی کل ازبکستان بیانیه‌ای را منتشر کرد که در آن گفته شده بود:

“گلنارا کریموف، پس از محکومیت در سال ۲۰۱۵ در بازداشت به سر می‌برد و در طی تحقیقات به جرم‌های دیگری نیز محکوم شده است.”

همچنین عنوان شده بود که این نخستین‌بار است که مقامات جزئیاتی را درباره گلنارا فاش می‌کنند.

یکی از اصلی‌ترین بندهای این بیانیه راجع به عضویت وی در یک گروه جنایتکار سازمان‌یافته بود. در این بند، با اشاره به دارایی‌هایی به ارزش حدود بیش از ۱.۳ میلیارد دلار در ۱۲ کشور اشاره کرد:

برای مثال این دارایی‌ها شامل املاک متعلق به او در لندن به ارزش ۲۲.۹ میلیون پوند و هتل‌های دبی به ارزش ۶۷.۴ میلیون دلار می‌شد.

همچنین ادعاها مبنی بر ثروت ۵۹۵ میلیون دلاری او به‌علاوه ۸۶۹ میلیون دلار رشوه دریافتی است که همه این مبالغ به‌حساب‌های گلنارا در خارج از کشور انتقال داده شده‌اند. کریموف در سال ۲۰۱۷ به کلاهبرداری و پول‌شویی متهم شد. پس از اتهام او به این موارد، به ۱۰ سال زندان محکوم شد ولی در سال ۲۰۱۸ قاضی حکم او را تغییر داد و به پنج سال حبس خانگی تبدیل کرد. بااین‌حال گلنارا در مارس ۲۰۱۹ به اتهام نقض شرایط حبس خانگی خود مجدداً به زندان برگشت.